Polonya Otomatik Katılım Sistemi (PPK) üzerine

Çalışan Varlık Planları (Lehçe kısaltması PPK) Polonyalıların ileri dönemlerdeki finansal güvencelerini artırmayı amaçlayan uzun vadeli ve özel bir tasarruf sistemidir.

PPK, katkı payları işveren, çalışan ve Devlet tarafından birlikte ödenen bir emeklilik tasarruf planıdır. PPK, yaklaşık 11 milyon çalışana hitap etmektedir.

PPK hakkındaki kanun 1 Ocak 2019'da yürürlüğe girdi. Türkiye'ye benzer şekilde işletmelerin çalışan sayısına göre kademeli olarak sisteme girişleri zorunlu kılındı;

1 Temmuz 2019'da Büyük ölçekli işletmeler (250+ çalışan), 1 Ocak 2020'da Orta ölçekli işletmeler (50-250 çalışan) sisteme dahil oldular. 2021 itibarıyla tüm Küçük ölçekli işletmelerin Kanunun yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekiyor.

Hangi Çalışanlar Kapsama Dahil?

PPK sistemine katılım isteğe bağlıdır: isteyen programın başında veya daha sonra dilediği zaman sistemden çıkabilir.

PPK, maaşlarından sosyal sigorta kesintisi yapılan tüm çalışanlar için geçerlidir. Yalnızca belirsiz süreli tam zamanlı bir işi olan kişileri değil, aynı zamanda ZUS (Polonya SGK'sı)'a katkı yaptıkları sürece, yarı zamanlı ve belirli süreli sözleşmeler ile çalışan kişileri de kapsamaktadır. Çalışanın ebeveynlik veya doğum izninde olması önemli değildir. Herkes programa katılmama veya programa katılma hakkına sahiptir.

PPK sisteminden çıkmak için, çalışan işverene programdan çıkmak istediğini belirten bir beyan sunmalıdır.

Fakat her dört yılda bir, daha önce otomatik katılımdan çıkmış olan çalışanların işverenlerce PPK'ye "tekrar dahil edilmeleri" gerekmektedir. PPK'dan tekrar çıkmak için işverene yeni bir beyan daha sunulmalıdır.

• 55 yaş altı çalışanlar: 55 yaşını doldurmamış tüm çalışanlar otomatik katılım kapsamına alınır (deneme süresi olan 3 aydan sonra).
• 55 yaş üzeri çalışanlar: PPK'ye katılmak isteyen 55 ile 70 yaş arası çalışanlar bunun için uygun bir talep sunmalıdır.
• 70 yaş üstü çalışanlar: Sisteme dahil olamazlar.

Polonya Otomatik Katılımında Katkı Payları

Her çalışan (katılımcı) için, işveren, çalışanın maaşının %1,5'ini hesaplayıp PPK hesabına aktarması gerekmektedir, çalışan ise brüt maaşının en az %2'sini katkı payı olarak ödemekle yükümlüdür. İşveren ve çalışanlar dilerlerse katkı paylarını çalışanın maaşının %4'ü olacak şekilde arttırabilirler. Her iki katkı payı da brüt maaş üzerinden hesaplanmakta.

Düşük ücretli çalışanlarda durum ise, maaşı asgari aylık ücretin 1,2 katına eşit veya daha az olan çalışanlar %2 yerine %0,5 oranında bir katkı payı ödeyebileceklerdir.

Sosyal sigorta kesintilerinin hesaplanmasında işverenin ödediği PPK katkı payı dikkate alınmaz. Ancak çalışanın bu katkı payları üzerinden Kişisel Gelir Vergisi (%18 veya %32) ödemesi gerekmektedir.

PPK katılımcılarına devlet 250 PLN tutarında tek seferlik bir nevi "hoş geldiniz" başlangıç devlet katkısı ve daha sonrasında yıllık 240 PLN tutarında devlet katkısı ödemesi yapar.

Çalışanlar Emeklilik Hakkını Nasıl Elde Eder?

Polonya Otomatik katılım sisteminde 60 yaşını tamamlayan çalışanlar emeklilik hakkı kazanır.

Çalışanlar bu birikimini 2 yolla alabilir:

• %25'lik tek seferlik ödeme alınır, geri kalan %75 işe aylık ödemelere bölünür (en az 10 yıllık taksit). Bu durumda, çalışan sermaye kazançları üzerinden vergi ödemeyecektir.
• Tüm paranın tek seferde ödenmesi; Ancak böyle bir durumda tutarın %75'i %19 varlık gelir vergisine tabi olacaktır.

Otomatik Katılımdan Para Çekme

• Kritik hastalık: Bir çalışana, onun eşine veya çocuğuna kritik bir hastalık teşhisi konması halinde birikmiş tutarın %251 derhal ödenebilir (iade etme zorunluluğu olmadan).

Örneğin bir katılımcı işgöremez kabul edildiğinde birikiminden %25'lik tutar alabilir.

• Konut kredisi çekerken: 45 yaş altı kişiler birikmiş tutarlarını birikimlerinin %100'üne kadar talep edebilir. Fakat bu tutarı 15 yıl içinde sisteme iade etme zorunluluğu bulunmaktadır.
• Herhangi bir zamanda (katılımcının talebi üzerine 60 yaşından önce):

Böyle bir durumda katılımcının birikiminden devlet katkı paylarının tümü ve işveren katkı paylarının ise %30'u kesilir. Geri kalan birikim ise %19 varlık gelir vergisine tabi olacaktır.

Boşanma durumunda (ve ortak evlilik mülkiyeti durumunda) fonlar ortak, vefat durumunda miras olarak kalır.

Birikimler Nerede Değerlenir?

PPK'ya katılım süresi boyunca, çalışan, yaş-risk düzeyine uygun olan bir fonda, yani tanımlanmış tarih alt fonunda (hedef tarih fonları adı verilen fonlarda) tasarruf edecektir. Her bir katılımcı, yaşlarına karşılık gelen belirli bir tarih alt fonuna otomatik olarak atanacaktır. Bu tür alt fonların yatırım politikası katılımcı 60 yaşına yaklaştıkça yatırım riskini azaltacaktır. Katılımcıların fon dağımlarını değiştirme hakkı bulunmaktadır.

Örneğin: hisse senetlerinin asgari payı %10 (60 yaşına yaklaşan bireyler için), azami payı ise %80'dir (en genç katılımcılar için).

PPK katılımcısı tarafından biriktirilen varlıklar işveren tarafından seçilen bir finansal kuruluş tarafından yönetilir (finansal kuruluş seçimi çalışanın temsilcileriyle veya sendikalar mevcut olması halinde sendikalarla iş birliğiyle yapılacaktır). Finansal kuruluşlar tarafından tahsil edilecek varlık yönetimi bedeli fon varlıklarının yıllık net değerinin %0,6'sını aşamaz.